In een nieuw hoofdstuk van de langdurige politieke crisis die Peru al decennialang teistert, is de voormalige president Ollanta Humala op dinsdag (15) veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf wegens het witwassen van geld. De zaak maakt deel uit van het omvangrijke corruptieschandaal rond het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht, tegenwoordig bekend onder de naam Novonor. Ook zijn echtgenote en voormalig first lady Nadine Heredia kreeg een identieke straf opgelegd. Daarmee vormt het paar opnieuw een prominent politiek koppel in Peru dat door de rechterlijke macht ter verantwoording wordt geroepen in het kader van de zogeheten Operatie Lava Jato.
De veroordeling volgt op jaren van onderzoek en een langdurig gerechtelijk proces, dat formeel begon in 2016, toen de eerste beschuldigingen opdoken die de oud-president in verband brachten met illegale financiering van verkiezingscampagnes. Volgens de Peruaanse aanklagers ontvingen Humala en Heredia niet-aangegeven gelden van Odebrecht om zijn presidentskandidatuur in 2011 te ondersteunen — een campagne die hij uiteindelijk won van Keiko Fujimori, dochter van voormalig president Alberto Fujimori. Het geld werd volgens het onderzoek op heimelijke wijze overgemaakt via de Peruaanse Nationalistische Partij, die fungeerde als kanaal voor het witwassen van de illegaal verkregen bedragen.
Tijdens het proces, dat meer dan drie jaar in beslag nam, verdedigde Humala zich fel en beschuldigde hij het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht van politieke vooringenomenheid. Hij verklaarde herhaaldelijk het slachtoffer te zijn van ideologische vervolging vanwege zijn politieke opvattingen en de sociale hervormingen die hij probeerde door te voeren tijdens zijn ambtstermijn van 2011 tot 2016. Niettemin leidde het bewijsmateriaal, waaronder getuigenissen van voormalige Odebrecht-directeuren en verdachte financiële transacties in verband met de presidentscampagne, ertoe dat de rechtbank hem schuldig achtte aan het witwassen van crimineel geld.
De rechter beval bovendien dat de gevangenisstraf onmiddellijk ten uitvoer moet worden gelegd, zelfs als de veroordeelden besluiten in beroep te gaan — wat volgens hun advocaten inmiddels al in gang is gezet. Humala zal zijn straf uitzitten in een speciaal politiecomplex aan de rand van Lima, een zwaarbeveiligde faciliteit die speciaal is gebouwd om voormalige presidenten en hoge overheidsfunctionarissen die veroordeeld zijn voor corruptie te huisvesten. Het is dezelfde plek waar ook de ex-presidenten Alejandro Toledo — in 2023 uitgeleverd vanuit de VS — en Pedro Castillo momenteel gevangen zitten. Ook voormalig president Alberto Fujimori zat er jarenlang vast, totdat hij in 2023 op medische gronden werd vrijgelaten, een controversiële beslissing die binnen en buiten het land tot protesten leidde.
Met deze nieuwe veroordeling wordt Ollanta Humala de vierde voormalige Peruaanse president die formeel wordt aangeklaagd in het kader van Lava Jato, en de tweede die daadwerkelijk een gevangenisstraf opgelegd krijgt. Tot de lijst van betrokken oud-staatshoofden behoren ook Pedro Pablo Kuczynski, die in 2018 na slechts twee jaar moest aftreden wegens banden met Odebrecht, en Alan García, die in 2019 zelfmoord pleegde op het moment dat de politie hem op basis van een arrestatiebevel wilde oppakken — een van de meest dramatische gebeurtenissen in de Latijns-Amerikaanse politiek.
De zaak tegen Humala en Heredia benadrukt nogmaals de verwoestende impact van het internationale corruptienetwerk dat door Odebrecht werd opgezet. Het bedrijf, ooit een toonbeeld van economische macht onder Braziliaanse bouwreuzen, gaf in 2016 toe miljarden dollars aan steekpenningen te hebben betaald aan overheidsfunctionarissen en politieke partijen in ruil voor overheidscontracten, voorkeursbehandeling bij aanbestedingen en politieke invloed.
In Peru was de aanpak van Odebrecht bijzonder agressief. Voormalige leidinggevenden verklaarden tijdens openbare hoorzittingen dat de strategie van het bedrijf was om “op alle paarden te wedden” — dat wil zeggen: bijna alle presidentskandidaten met reële winstkansen financieel te steunen, ongeacht hun ideologie. De redenering was eenvoudig: ongeacht de uitslag van de verkiezingen, moest er een regering komen die de belangen van Odebrecht diende. Deze aanpak werd bijna dertig jaar lang volgehouden en droeg bij aan het diepgewortelde wantrouwen jegens de politiek — een van de redenen waarom Peru zes presidenten had in zeven jaar tijd, van wie velen aftraden of werden afgezet na corruptieschandalen.
De veroordeling van Humala en Heredia, hoewel nog vatbaar voor beroep, wordt gezien als een poging van de Peruaanse justitie om een bladzijde om te slaan en aan te tonen dat zelfs machtige figuren verantwoordelijk kunnen worden gehouden. Voor politieke analisten vormt het ook een belangrijke stap in de strijd tegen de straffeloosheid die de politieke elite van het land jarenlang heeft gekenmerkt.
Novonor, de nieuwe naam die Odebrecht in 2020 aannam in een poging tot herprofilering, zit momenteel in een faillissementsprocedure en vecht om een deel van haar activiteiten voort te zetten. Ooit was het bedrijf een van de grootste in Latijns-Amerika, maar het implodeerde vrijwel volledig na samenwerkingsovereenkomsten met justitie in Brazilië, de VS en andere landen, waarin een corruptienetwerk van continentale omvang werd blootgelegd.
Met het proces tegen Humala bevestigt Peru zijn centrale rol op de Lava Jato-kaart buiten Brazilië, en toont het aan dat de gevolgen van het schandaal nog lang niet voorbij zijn. Naarmate er nieuwe verklaringen, documenten en bewijzen opduiken, wordt verwacht dat meer Peruaanse politici en zakenlieden in de komende jaren voor de rechter zullen verschijnen, in een poging om het democratisch systeem te herstellen en het vertrouwen van de bevolking in haar vertegenwoordigers te herwinnen.
