Popzangeres Katy Perry, de gerenommeerde journaliste Gayle King en vier andere vrouwen namen deel aan een suborbitale ruimtetoeristische missie die al snel de aandacht van de wereld trok. Aan boord van een capsule van Blue Origin, het ruimtevaartbedrijf opgericht door Jeff Bezos, stegen zij op richting de rand van de ruimte in een vlucht die ongeveer tien minuten duurde — genoeg tijd om enkele minuten gewichtloosheid te ervaren en de duistere uitgestrektheid van het heelal door de ramen van het schip te aanschouwen.

Maar is Katy Perry nu echt de ruimte in gegaan? Of was deze spectaculaire reis slechts een kort uitstapje naar de atmosferische grens? Om de complexiteit van deze vraag te begrijpen, moeten we het concept van de Kármánlijn onderzoeken — een onzichtbare en controversiële grens die al decennialang wetenschappers, ingenieurs en ruimtevaartliefhebbers bezighoudt.

De zogenaamde Kármánlijn is een internationaal aanvaarde conventie om het begin van de ruimte aan te duiden. Ze bevindt zich op ongeveer 100 kilometer boven zeeniveau en werd voorgesteld door de Hongaars-Amerikaanse ingenieur en fysicus Theodore von Kármán — een pionier in de luchtvaart en medeoprichter van NASA’s Jet Propulsion Laboratory.

Volgens von Kármán is de aardatmosfeer boven deze hoogte zo ijl, dat traditionele vliegtuigen zich niet langer kunnen voortbewegen via lift gegenereerd door vleugels. Vanaf dat punt moet een vlucht worden aangedreven door raketvoortstuwing, waarbij de luchtvaart plaatsmaakt voor ruimtevaart.

Toch eindigt de atmosfeer van de aarde niet plotseling, maar vervaagt geleidelijk over honderden kilometers. De Kármánlijn is dus slechts een theoretische conventie — geen fysieke of exact wetenschappelijke grens. Daarom hanteren verschillende ruimtevaartorganisaties uiteenlopende definities van waar de ruimte precies begint.

In de zich uitbreidende wereld van ruimtetoerisme is dit onderscheid meer geworden dan een technische nieuwsgierigheid — het is een symbolische strijd geworden. Bedrijven zoals Blue Origin en concurrent Virgin Galactic voeren een publiek debat over de legitimiteit van hun vluchten, en vooral over wie het prestigieuze label ‘astronaut’ verdient.

De vluchten van Blue Origin, zoals die van Katy Perry, overschrijden lichtjes de Kármánlijn, en bereiken hoogtes boven de 100 kilometer. Virgin Galactic voert daarentegen vluchten uit tot ongeveer 88,5 kilometer hoogte — onder de lijn, maar nog steeds boven de 81 kilometer die traditioneel door de Verenigde Staten wordt gebruikt als grens voor het begin van de ruimte.

In een publicatie uit 2021 deelde Blue Origin een steek uit naar de concurrent door te stellen: “Geen van onze astronauten heeft een asterisk naast zijn naam”, waarmee werd gesuggereerd dat alleen wie boven de 100 km komt zich astronaut mag noemen — een directe provocatie aan het adres van Virgin Galactic en hun vluchtmodel.

Toch gaat het debat over wie een astronaut is veel verder dan enkel de bereikte hoogte. In de beginjaren van het ruimtevaarttijdperk kende de Amerikaanse overheid al astronauteninsignes toe aan militaire piloten en NASA-astronauten die de grens van 81 kilometer haalden met experimentele vluchten — zoals het beroemde X-15 raketvliegtuig.

Ook de Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA) hanteerde jarenlang dat criterium en reikte ‘astronaut wings’ uit aan burgers en medewerkers van particuliere ruimtevaartprojecten. Maar sinds 2021 is de FAA gestopt met het fysiek uitreiken van insignes, en beperkt zich nu tot het vermelden van de namen op hun officiële website.

Een van de meest indrukwekkende momenten van de reis van Katy Perry en haar metgezellen was het ervaren van gewichtloosheid, ofwel ‘nul zwaartekracht’, terwijl de capsule haar hoogste punt bereikte — het zogenaamde apogeum.

Maar het is belangrijk om te verduidelijken dat deze sensatie niet betekent dat de zwaartekracht verdwenen is. Integendeel: zelfs op 100 kilometer hoogte is meer dan 95% van de aardse zwaartekracht nog aanwezig. De zwevende ervaring ontstaat doordat de capsule en haar inzittenden in vrije val zijn, waardoor het gevoel van gewicht tijdelijk verdwijnt — zoals het moment waarop je de top van een achtbaan bereikt, maar dan op veel grotere schaal.

Deze tijdelijke gewichtloosheid verschilt van die van astronauten aan boord van het Internationaal Ruimtestation (ISS), die maandenlang in microzwaartekracht verkeren doordat ze in een continue baan rond de aarde bewegen, op ongeveer 400 km hoogte en met snelheden boven de 27.000 km/u.

Het korte antwoord is: het hangt ervan af aan wie je het vraagt. De Fédération Aéronautique Internationale (FAI), gevestigd in Zwitserland, hanteert sinds de jaren 1960 officieel de grens van 100 kilometer als begin van de ruimte. De Verenigde Staten houden liever 81 kilometer aan, terwijl sommige moderne onderzoekers voorstellen de grens te herdefiniëren op basis van nieuwe gegevens — ergens tussen de 84 en 90 kilometer — afhankelijk van het gedrag van raketten en satellieten bij terugkeer in de atmosfeer.

Ruimtevaartdirecteur Spence Wise van het bedrijf Redwire Space stelt dat 88 kilometer een preciezere grens zou zijn, gebaseerd op het moment waarop afgeworpen boosterraketten zich meer als vallende objecten dan als banen in de ruimte beginnen te gedragen.

Daarnaast kunnen satellieten in zeer lage banen rond de aarde (zogenaamde VLEO’s) tijdelijk opereren tussen de 80 en 150 kilometer hoogte, hoewel ze dan te maken krijgen met atmosferische weerstand en constante bijsturing nodig hebben om hun baan te behouden.

Als we uitgaan van de criteria van de FAI en van Blue Origin zelf, dan is het antwoord ja — Katy Perry en haar reisgenoten zijn over de Kármánlijn gegaan en werden technisch gezien suborbitale astronauten.

Maar zoals voormalig NASA-astronaut Terry Virts opmerkte, is de titel symbolisch en contextueel. “Als je je achterste aan een raket hebt vastgebonden, dan telt dat wel ergens voor”, zei hij in een interview met National Geographic. “Iedereen zal het verschil begrijpen tussen passagier zijn op een vlucht van 10 minuten en het leiden van een interplanetaire missie.”

En dat onderscheid, hoe subtiel ook, zal steeds belangrijker worden naarmate ruimtetoerisme toegankelijker, frequenter en commerciëler wordt.

Net zoals het beklimmen van de Mount Everest nog steeds enorme symbolische waarde heeft, vertegenwoordigt het overschrijden van de Kármánlijn een persoonlijke, technische en emotionele prestatie — ongeacht de exacte wetenschappelijke definitie. Zoals Spence Wise zei: “We hebben gedeelde normen en definities nodig om betekenis te geven aan iets dat zo episch is.”

Uiteindelijk is de vraag niet alleen “waar begint de ruimte”, maar vooral “wat betekent het voor ons om die grens te overschrijden?”. En in dat opzicht zijn Katy Perry en haar bemanning misschien wel echt een beetje verder gegaan dan de rand van de aarde — en dichter bij wat we een ruimtedroom noemen.