De Europese Unie overweegt een ingrijpende wijziging in haar klimaatstrategie voor het komende decennium, te midden van toenemende politieke spanningen, economische uitdagingen en milieukritiek. Volgens bronnen die door persbureau Reuters zijn geraadpleegd, overweegt de Europese Commissie het gebruik van internationale koolstofkredieten toe te staan om de lidstaten te helpen bij het behalen van de ambitieuze klimaatdoelstelling voor 2040. Dit voorstel zou een keerpunt kunnen vormen in het milieubeleid van het blok, dat traditioneel gericht is op interne maatregelen om emissies te verminderen.

Als dit wordt bevestigd, zou de maatregel de weg vrijmaken voor lidstaten om een deel van hun uitstoot van broeikasgassen te compenseren door koolstofkredieten aan te schaffen van duurzame projecten buiten Europa — zoals herbebossingsinitiatieven in Brazilië, schone-energieprojecten in Afrika of bosbehoudsprogramma’s in Azië. Hoewel het voorstel een flexibelere oplossing zou kunnen bieden tegenover de binnenlandse en internationale druk waarmee Europese industrieën worden geconfronteerd, roept het ook zorgen op over de integriteit en doeltreffendheid van de klimaatdoelstellingen van de EU.

Het debat vindt plaats op een gevoelig moment voor het Europese milieubeleid. De Europese Commissie had oorspronkelijk vorige maand officieel de nieuwe klimaatdoelstelling willen aankondigen — een vermindering van 90% in netto CO₂-uitstoot tegen 2040 ten opzichte van het niveau van 1990. Deze deadline werd echter niet gehaald, wat de moeilijkheden weerspiegelt om consensus te bereiken tussen de lidstaten en binnen het Europees Parlement.

Verschillende regeringen hebben hun bezorgdheid geuit dat de huidige milieuregels van de EU te hoge kosten met zich meebrengen voor hun nationale industrieën, die al te maken hebben met een combinatie van uitdagingen: handelsheffingen vanuit de Verenigde Staten, concurrentie van producten uit landen met soepelere milieuregels en stijgende productiekosten binnen Europa zelf, vooral in de energiesector.

Conservatieve parlementsleden en leiders van landen met een sterke industriële basis, zoals Duitsland, Polen en Hongarije, betogen dat het opleggen van te strikte doelstellingen investeringen kan ontmoedigen, de economische concurrentiekracht kan schaden en de publieke onvrede over de groene agenda kan vergroten. In een context van aanhoudende inflatie, geopolitieke instabiliteit en de langdurige oorlog in Oekraïne groeit het besef dat milieuzorg concurreert met andere strategische prioriteiten zoals defensie en energiezekerheid.

Vijf bronnen dicht bij de onderhandelingen hebben onthuld dat de Commissie een reeks opties onderzoekt om tot een breder politiek akkoord te komen. Eén van deze opties is om toe te staan dat EU-landen niet de volledige 90%-doelstelling met binnenlandse inspanningen hoeven te behalen. In plaats daarvan zouden ze een verlaagd binnenlands doel kunnen stellen en het resterende percentage aanvullen met koolstofkredieten van internationale markten.

Deze benadering zou een belangrijke koerswijziging betekenen in het EU-klimaatbeleid, dat historisch gebaseerd is op binnenlandse verantwoordelijkheid om groene innovatie te stimuleren, duurzame banen te creëren en wereldleiderschap te tonen in de energietransitie. De Commissie zelf had in 2013 internationale kredieten uitgesloten van de Europese koolstofmarkt (EU ETS) na een instorting van de koolstofprijs door een toestroom van goedkope en kwalitatief twijfelachtige kredieten — voornamelijk afkomstig uit Aziatische projecten.

Sindsdien heeft het blok zwaar geïnvesteerd in het opbouwen van een robuust regelgevend kader, met bindende doelstellingen, onafhankelijke gegevensverificatie en strenge marktmechanismen. Het opnieuw toestaan van externe kredieten zou, volgens deskundigen, de integriteit en geloofwaardigheid van het hele Europese klimaatbeleid in gevaar kunnen brengen.

Verschillende milieuorganisaties en Europese denktanks hebben zich al uitgesproken tegen de mogelijkheid. Linda Kalcher, uitvoerend directeur van het instituut Strategic Perspectives, benadrukte de talrijke schandalen rond de internationale koolstofkredietmarkt. “We hebben het over systematische fraude, gebrek aan degelijke monitoring, afwezigheid van ecologische integriteit en instortende CO₂-prijzen. De lijst van schandalen is lang. We mogen de fouten uit het verleden niet herhalen als we het publieke vertrouwen en de effectiviteit van klimaatdoelstellingen willen behouden”, aldus Kalcher.

De voornaamste kritiek is dat, hoewel koolstofkredieten in theorie echte milieuvoordelen kunnen opleveren, veel projecten die op de internationale markt worden verkocht in de praktijk hun beloften niet waarmaken. Er zijn gedocumenteerde gevallen van zogenaamd beschermde bossen die later toch werden gekapt, of projecten in kwetsbare gemeenschappen die geen tastbare sociale of ecologische voordelen opleverden.

Bovendien zou het toestaan dat rijke landen hun uitstoot compenseren door te investeren in goedkope projecten in het mondiale zuiden kunnen leiden tot een nieuwe vorm van “klimaatkolonialisme”, volgens activisten, waarbij ontwikkelde landen hun milieuplicht uitbesteden en tegelijkertijd onhoudbare productie- en consumptiepatronen aanhouden.

Tot nu toe weigert de Europese Commissie officieel te bevestigen of internationale kredieten zullen worden opgenomen in het definitieve voorstel. Een woordvoerder verklaarde aan de pers dat hij niet zou ingaan op “speculaties over opties die nog worden besproken”. Eurocommissaris Wopke Hoekstra heeft echter een meer pragmatische houding laten doorschemeren.

In een recent interview verklaarde Hoekstra dat de reductie van 90% het “vertrekpunt” van de Commissie blijft in de onderhandelingen, maar voegde eraan toe: “We zijn gevoelig voor verzoeken om enig pragmatisme van de lidstaten. De doelstellingen moeten ambitieus zijn, maar ook realistisch en politiek haalbaar.” Gevraagd naar de opname van flexibiliteitsmaatregelen zoals internationale kredieten, weigerde hij commentaar te geven.

De nieuwe klimaatdoelstelling voor 2040 moet nog formeel worden goedgekeurd door de 27 EU-lidstaten en het Europees Parlement. De onderhandelingen zullen naar verwachting in de komende weken intensiveren, met de verwachting dat vóór de zomer op het noordelijk halfrond een definitief voorstel wordt gepresenteerd.

Deskundigen waarschuwen dat elk signaal van verzwakking van de doelstelling negatieve gevolgen kan hebben — niet alleen voor het klimaat, maar ook voor het imago van de EU als wereldleider in de groene transitie. Aan de andere kant stellen voorstanders van meer flexibiliteit dat zonder een pragmatischere benadering het risico bestaat op politieke verlamming of zelfs terugslag, mocht de binnenlandse druk regeringen dwingen om de milieudoelstellingen los te laten.

Ondertussen kijkt de wereld nauwlettend toe naar de koers van het Europese klimaatbeleid — met het besef dat wat in Brussel wordt beslist, de internationale normen voor klimaatactie tot ver na 2040 kan beïnvloeden.